grenzeling – interview Poëziecentrum Nederland

Naar aanleiding van de Poëzieweek verschijnt in de nieuwsbrief van het Poëziecentrum Nederland een kort interview. De volledige antwoorden op de vragen van Debby Hertsenberg vind je hier.

.

Zijn het tekeningen of bewerkte foto’s in de bundel en heb je het zelf vormgegeven/getekend?

Het beeldmateriaal is een allegaartje van gevonden en bewerkte afbeeldingen, eigen tekeningen en gemanipuleerde scans. Het thema van de bundel speelde al geruime tijd in mijn hoofd en ik had dan ook al een aanzienlijke verzameling van zowel ruwe als aangepaste tekeningen. Door alles samen te leggen begon er interactie te ontstaan, tot er plots een soort stripverhaal voor me lag.

Het is een genre dat me niet vreemd is. Vroeger maakte ik al korte stripverhalen met daarin flarfverzen of fragmenten uit mijn visuele gedichten. De compositie is uiteindelijk volledig van mijn hand, maar het ware vormgeven, het precisiewerk, dat gebeurde door de onvolprezen Harold van de Kamp, huisvormgever bij crU.

.

Verbeelden de asemische teksten voornamelijk de wanhoop van ontheemden?

Niet noodzakelijk, maar het staat je vrij dat zo te interpreteren. Het schrift dat ik gebruik, heeft per definitie geen specifieke semantische inhoud. Het schrijven gebeurt voornamelijk intuïtief en is vaak gebaseerd op beeld- en geluidsfragmenten. Uit grotere teksten heb ik dan details geselecteerd die naar mijn gevoel het best passen bij het verhaal

Mijn taal, de taal van de protagonisten en de taal van de lezer kunnen verschillend zijn, maar ze kunnen ook samenvallen. De keuze voor het asemisch schrift opent de grenzen van de leesbaarheid. Grillige letterachtige symbolen kunnen op wanhoop wijzen, maar ze kunnen tegelijkertijd ook een veelheid aan betekenissen ontvouwen.

.

Kun je het wel een dichtbundel noemen als er geen teksten in staan die leesbaar zijn, of heb je een nieuw concept, vorm van kunst uitgevonden hiermee?

Iets uitgevonden heb ik zeker niet. Bovendien ga ik niet akkoord met de stelling dat er geen leesbare teksten in de bundel staan. De tekst in de kaders die het verhaal voortduwt, is gewoon in het Nederlands geschreven. Het gebruikte lettertype is niet eenvoudig te ontcijferen, maar met wat moeite kun je de letters, de woorden ontdekken. Allemaal samen vormen ze een gedicht waarvan de verzen interageren met de afbeeldingen.

Het gebruik van verschillende media en allerhande technieken kadert in een oude traditie. In mijn werk als visueel dichter ben ik daar in het verleden voortdurend mee bezig geweest. In deze bundel gooi ik voor het eerst heel veel samen. Toch zit onder die complexiteit ook veel eenvoud verborgen.

.

Hoe verhoudt jouw persoon, als kunstenaar of als mens, zich met de grenzeling in deze bundel?

Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel. Het discours rond migratie houdt me al lange tijd bezig. Mijn echtgenote is adjunct-directeur van een opvangcentrum voor asielzoekers. Ik krijg daardoor regelmatig schrijnende relazen te horen, maar zie evengoed de logge constructie, de typische bureaucratie waarbinnen deze verhalen naverteld worden. Dat is zeker geen vingerwijzing naar de mensen die zich dag en nacht inzetten voor de opvang van asielzoekers. Het probleem situeert zich op beleidsniveau. Nationaal, maar zeker ook Europees.

Het verband tussen de vluchteling en mijn grenzeling is dan ook niet toevallig. Toch is de grenzeling meer dan alleen maar iemand op de vlucht. Hoewel ik vanuit mijn geprivilegieerde positie nauwelijks recht van spreken heb, kan ik perfect situaties bedenken waarin ik me grenzeling gevoeld heb. De grenzeling ondergaat en onderzoekt de impact van onnatuurlijke barrières, precies zoals de kunstenaar dat doet.

Met deze bundel wil ik mensen uitnodigen om opnieuw in andere woorden na te denken over migratie. Na een periode van bijna vijftig jaar agressief en stigmatiserend taalgebruik op beleidsniveau, wordt het tijd om die taal aan te passen. En als we dan toch bezig zijn, laat ons dan doordenken. Over grenzen bijvoorbeeld, over menselijkheid, over rechten, over respect. Dan kan het tijdperk van de ex-grenzeling aanbreken.

.

De onleesbare teksten met de beelden komen op mij over als wanhoop die niet verwoord in taal kan worden, ben jij meer een beeldmaker dan een taalkunstenaar?

Het laatste wat ik wil doen, is mezelf in een of ander hokje dwingen. Daarom liet ik me de voorbije vijftien jaar regelmatig opmerken als visueel dichter, maar schreef ik ook wat men meer traditionele poëzie zou kunnen noemen en kort proza. Schrijven is net dat zoeken naar een manier om wat op het eerste zicht niet in taal kan worden uitgedrukt over te brengen. Bovendien is taal natuurlijk meer dan wat je in het woordenboek kunt terugvinden. Ik zie dan ook geen duidelijke scheidingslijn tussen wat jij ‘beeldmaker’ en ‘taalkunstenaar’ noemt.

Ooit werd me de vraag gesteld waarom er wordt gesproken over visuele poëzie en niet over, bijvoorbeeld, poëtische visuals. Conclusie was toen dat zulke naamgeving eigenlijk maar weinig ter zake doet. Tegelijkertijd zien de meeste visuele dichters die ik ken zichzelf in eerste instantie als dichter en niet als beeldend kunstenaar.

Noem mij dus gerust een beeldend taalkunstenaar, maar ik ga me daar nooit op laten vastpinnen.

.

Waarom een alternatief poëzieweekgeschenk en waar staat het voor?

Vijf jaar geleden is het met drie boekhandels begonnen als ‘alternatief’ poëzieweekgeschenk.

De jaren daarna is het altijd benoemd als extra poëzieweekgeschenk: de boekhandel geeft een poëzieweekgeschenk weg (zoals in de boekenweek het boekenweekgeschenk) en sommige boekhandels die heel veel meer met poëzie hebben, geven hun vaste poëziekopers nog een extra cadeautje. Het idee van ‘alternatief’, in de zin van anders, beter, verzet, concurrentie ten opzichte van het officiële geschenk is niet de bedoeling. De uitgever poogt met de dichter van dat jaar en met de vormgever een boekje te maken dat ervaren wordt door de ontvangers als een cadeautje, als een verrassing.

In de Boekenweek gebeurt (of gebeurde in ieder geval) iets vergelijkbaars. Zo had de Bijenkorf vroeger een eigen uitgave tijdens de Boekenweek.